"VƏTƏNDAŞ CƏMİYYƏTİ VƏ KONSTİTUSİYA : HÜQUQİ İŞTİRAK İMKANLARI" - Qasımlı Surə

Vətəndaş cəmiyyəti demokratik cəmiyyətin ayrılmaz hissəsidir və dövlət idarəçiliyinin daha şəffaf, ədalətli və hesabatlı olmasında mühüm rol oynayır. Cəmiyyətin inkişafı, vətəndaşların aktiv iştirakına və onların öz hüquqlarını bilməsinə bağlıdır. Konstitusiya isə bu hüquqi çərçivəni müəyyən edərək vətəndaşların ictimai və siyasi həyatda iştirakını təmin edir.

Bu məqalədə vətəndaş cəmiyyətinin mahiyyəti, onun konstitusiya ilə əlaqəsi və vətəndaşların cəmiyyətin idarə olunmasında iştirakı üçün mövcud hüquqi mexanizmlər haqqında maraqlı məlumatlar araşdırılacaq.

Vətəndaş Cəmiyyəti Nədir?

Vətəndaş cəmiyyəti dedikdə dövlət hakimiyyətindən kənarda formalaşan, lakin ictimai maraqları qoruyan təşkilatların, qrupların və fərdlərin birliyi başa düşülür. Buraya qeyri-hökumət təşkilatları (QHT), ictimai birliklər, həmkarlar ittifaqları, müstəqil media və digər qeyri-kommersiya qurumları daxildir. Vətəndaş cəmiyyəti vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını müdafiə edən, sosial problemləri işıqlandıran və dövlətin fəaliyyətini izləyən bir güc kimi çıxış edir.

Demokratik cəmiyyətlərdə vətəndaş cəmiyyəti hökumətlə xalq arasında körpü rolunu oynayır. O, yalnız hökumətin fəaliyyətini tənqid etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda sosial dəyişikliklərə töhfə verən təşəbbüslər irəli sürür və fərqli fikir və ideyaların müzakirə edildiyi bir platforma yaradır.

Konstitusiya və Vətəndaş Cəmiyyəti: Hüquqi Əsaslar:

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyətini təmin edən əsas hüquqi sənəddir. Konstitusiyada vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını qoruyan bir sıra mühüm müddəalar yer alır:

1. Söz və fikir azadlığı – Konstitusiyanın 47-ci maddəsi hər kəsin öz fikirlərini sərbəst ifadə etməsini və tənqid etməsini təmin edir. Bu, vətəndaşların cəmiyyətin problemlərini açıq müzakirə etməsinə və dəyişikliklər tələb etməsinə imkan yaradır.

2. Birləşmək hüququ– 58-ci maddəyə əsasən, vətəndaşlar öz maraqlarını qorumaq üçün ictimai birliklərdə, siyasi partiyalarda və ya qeyri-hökumət təşkilatlarında birləşə bilərlər. Bu hüquq vətəndaşların öz mövqelərini daha güclü şəkildə ifadə etməsinə və birgə fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradır.

3. Məlumat əldə etmək hüququ– 50-ci maddə vətəndaşlara dövlət orqanlarının fəaliyyəti və ictimai əhəmiyyətli məsələlərlə bağlı məlumat almaq imkanı verir. Bu, vətəndaş nəzarətini və şəffaflığı təmin edən vacib mexanizmlərdən biridir.

4. Seçki hüququ və siyasi iştirak– 56-cı maddə vətəndaşlara dövlətin idarə olunmasında bilavasitə iştirak etmə imkanı verir. Seçkilər xalqın səsini hökumətə çatdıran əsas vasitədir.

Hüquqi İştirak İmkanları:

Konstitusiya vətəndaşlara cəmiyyətin idarə edilməsində aktiv iştirak etməyə imkan verən müxtəlif mexanizmlər təqdim edir. Bu mexanizmlər vasitəsilə vətəndaşlar öz hüquqlarını həyata keçirə və dövlətin fəaliyyətinə təsir edə bilərlər.

1. Seçkilərdə İştirak

Seçkilər vətəndaşların idarəçilikdə iştirakının ən fundamental və birbaşa yoludur. Azərbaycanda prezident, parlament və bələdiyyə seçkiləri demokratik idarəetmənin əsas sütunlarından biridir. Hər bir vətəndaşın səs vermək və seçilmək hüququ var. Seçkilərdə iştirak cəmiyyətin gələcəyini formalaşdıran əsas addımlardan biridir.

2. İctimai Nəzarət və Petisiya Hüququ

Vətəndaşlar dövlətin fəaliyyətinə ictimai nəzarət həyata keçirə bilər və öz tələblərini petisiyalar vasitəsilə ifadə edə bilərlər. Azərbaycanda “İctimai iştirak haqqında” Qanun vətəndaşlara dövlət idarəçiliyinə nəzarət etməyi və qanunların icrasını izləməyi hüquqi çərçivəyə salır.

3. QHT və Media Vasitəsilə Fəaliyyət

Qeyri-hökumət təşkilatları və media vətəndaş cəmiyyətinin güclənməsində mühüm rol oynayır. QHT-lər sosial problemlərlə bağlı araşdırmalar aparır, həll yolları təklif edir və hökumətlə vətəndaşlar arasında vasitəçi rolunu oynayır.

Müstəqil media isə informasiyanın yayılmasını təmin edərək ictimai rəyin formalaşmasına kömək edir. Media həmçinin dövlətin hesabatlılığını təmin edən əsas vasitələrdən biridir.

4. Məhkəməyə Müraciət və Hüquqi Müdafiə

Hər bir vətəndaş öz hüquqlarının pozulduğunu hesab edirsə, məhkəməyə müraciət edə bilər. Azərbaycanda Konstitusiya Məhkəməsi və digər məhkəmə instansiyaları vətəndaşların hüquqlarını qoruyur. Hüquqi müdafiə mexanizmlərindən istifadə vətəndaşların öz haqlarını qorumaq və hüquq pozuntularına qarşı çıxmaq üçün əhəmiyyətli bir vasitədir.

Nəticə:

Vətəndaş cəmiyyəti demokratik dövlətlərin təməl prinsiplərindən biridir və onun inkişafı konstitusiya ilə təmin edilir. Vətəndaşların seçkilərdə iştirak etməsi, söz və fikir azadlığından istifadə etməsi, ictimai nəzarəti həyata keçirməsi və hüquqi müdafiə mexanizmlərindən yararlanması cəmiyyətin daha şəffaf və ədalətli olmasına kömək edir.

Daha güclü bir vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması üçün vətəndaşlar bu hüquqlardan aktiv istifadə etməli və dövlət idarəçiliyində öz iştiraklarını artırmalıdırlar. Çünki güclü vətəndaş cəmiyyəti güclü və demokratik dövlətin əsasını təşkil edir.

İstifadə Edilən Mənbələr:

1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası – (e-qanun.az)

2. “İctimai iştirak haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu – (e-qanun.az)

3. Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyi – (ngoagency.gov.az)

4. Freedom House – Azərbaycan üzrə hesabatlar – (freedomhouse.org)

5. Beynəlxalq Şəffaflıq Təşkilatının Azərbaycan üzrə qiymətləndirmələri – (transparency.org)