11:46 / 19-05-2024
Azərbaycan qadınları Beynəlxalq Sammitdə
11:45 / 19-05-2024
Çin kəşfiyyatı kosmosla bağlı casusluq faktı
11:43 / 19-05-2024
Rusiyada yarış avtomobili tamaşaçılara çırpıldı
11:41 / 19-05-2024
Gəncəçayda batan yeniyetmənin meyiti tapılıb
11:37 / 19-05-2024
Gerçək "Şrek"in qeyri-adi hekayəsi
11:35 / 19-05-2024
Sülh mükafatçısı qadınlara qarşı cinsi təcavüzə etiraz etdiyi üçün yenidən mühakimə olunacaq
11:33 / 19-05-2024
Zəngilan məscidindən möhtəşəm görüntülər
16:17 / 18-05-2024
ABŞ-də 40 ton çəkisi, 18 metr uzunluğu olan məxluqun kəlləsi tapıldı
16:16 / 18-05-2024
DİM sədri: “İki yeni universitetin açılması qəbul ballarına təsir edəcək”
16:13 / 18-05-2024
Dərs ilinin bitməsinə 1 ay qalmış şagirdlərə sinif tapılmır
16:11 / 18-05-2024
150 bal toplayan da ali məktəbə qəbul ola bilər
16:09 / 18-05-2024
Özünü asan qız son anda xilas edildi
16:07 / 18-05-2024
“GTA 6” oyununun buraxılış tarixi məlum oldu
14:49 / 18-05-2024
Moldovada diri-diri basdırılmış kişi dörd gün torpaq altında qaldıqdan sonra xilas edilib
14:42 / 18-05-2024
“Borussiya” klubu yeni formasını təqdim edib
14:37 / 18-05-2024
UEFA-dan Şahruddinin komandasına sərt cəza
14:36 / 18-05-2024
Könülün qətlindən sonra nənəsi də öldü
14:26 / 18-05-2024
Bakıda 2 qadın bıçaqlandı - Saxlanılan var
14:23 / 18-05-2024
Evinə basqın edilərək saxlanılan türkiyəli müğənni ilə bağlı iddia: Tanınmışlara narkotik satırmış?
14:18 / 18-05-2024
DİN bu şəxslərə dələduzluqla bağlı xəbərdarlıq etdi
14:15 / 18-05-2024
Ana oğlunun şəhid olduğu yeri ilk dəfə gördü
14:03 / 18-05-2024
Saxta pullarla bağlı əhaliyə xəbərdarlıq!
13:30 / 18-05-2024
Naxçıvanda bir sıra qərarlar ləğv edildi
13:28 / 18-05-2024
Şəkidə 22 yaşlı gənc dərmandan zəhərləndi
13:26 / 18-05-2024
Alimlərdən ömrün uzunluğu ilə bağlı sevindirici proqnoz
13:19 / 18-05-2024
Güney Azərbaycanda “Ana dilində danışaq” aksiyasına başlanılıb
12:51 / 18-05-2024
Namibiyada şirlərə görə məktəblər bağlanıb
12:49 / 18-05-2024
Kənan Doğulunun həyatı film olacaq
12:47 / 18-05-2024
Bakıda yeniyetmə elektron qəlyana görə 90 ay həbsdə qalacaq
12:35 / 18-05-2024
Azərbaycan şahmatçısı erməni rəqibini məğlub edib
12:24 / 18-05-2024
İlon Mask insandakı telepatiya qüvvəsini sınamaq üçün könüllü axtarır
Avropada “dirilib”, qayıdan dahi - OMƏR XƏYYAM
AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədov ilk dəfə olaraq göstərmişdir ki, böyük filosof, riyaziyyatçı, rübailər ustası kimi məşhur olan Ömər Xəyyam Bəhmənyarın şagirdidir. O, ensiklopedik alim İbn Sinanın "İşarələr və qeydlər" kitabını öz müəlliminin yanında mütaliə etmişdir.
Gənc yaşlarında doğma şəhərini Nişapuru tərk etmiş və uzun sürən məşəqqətlərdən sonra Səmərqənddə qərar tutmalı olur. 1074-cü ildə İsfahana rəsədxanaya rəhbərlik etmək üçün dəvət alır. 1092-ci ildə ona hamilik edən səlcuq şahı Məlik şahın və vəziri Nizam-əl Mülkün vəfatından sonra İsfahanı tərk etməli olur.
Yenə sərgədan yaşam tərzinə məhkum olunan Xəyyam bir müddət Mərvdə Məlik şahın varislərindən birinin sarayında işləyir, amma ona çox arzuladığı yeni rəsədxana açmaq qismət olmur.
Həm Şərqdə və ələxsus Qərbdə özünün müdriklik, yumor və satira dolu, bəzən də bir qədər qaba səslənən rübailəri ilə məşhurdur. Şərqdə uzun müddət yaddaşlardan silinən Xəyyam rübailəri Avropaya Edvard Fitsjeraldın tərcümələri ilə qədəm qoyur və görünməmiş uğur əldə edir.
Ömər Xəyyam həm də bütün dövrlərin ən böyük riyaziyatçılarından biri olmuşdur. "Riyazi problermlərin nümayişinə dair" traktatı ilə riyaziyyat elminin inkişafına misilsiz töhfələr vermişdir. Bu əsərində Xəyyam üçdərəcəli tənliklərin həllini ilk dəfə həndəsi yolla – hiperbola ilə dairənin kəsişməsindən almışdır. Onun Günəş sisteminin heliosentrik nəzəriyyəsini Kopernikdən çox-çox əvvəl irəli sürməsi də bildirilir.
Xəyyam evlənməyib, qapalı həyat tərzi keçirib. Onu anlaya bilməyən, yaxud anlamaq istəməyən ruhanilərin daimi təqiblərindən həmişə qorxu içində yaşayıb. Onun ölüm tarixi təqribən 1123-cü ilə düşür. Yazılanlara görə, o, həyatının son saatlarında İbn Sinanın "Şəfa kitabı"nı diqqətlə oxuyurmuş. "Tək və cəm" bölməsinə çatanda səhifələr arasına əlfəcin qoyub və yanındakılara vəsiyyət etməkdən ötrü lazımi adamları çağırmaq tapşırığı verib. Bütün günü heç nə yeməyib, heç su da içməyib. Axşam namazını başa çatdırandan sonra səcdəyə gedərək deyib: "Ay Allah, Sən bilirsən ki, mən Səni imkanım daxilində dərk etmişəm. Məni bağışla, mənim idrakım Sənin qarşında xidmətimdir". Bununla da canını tapşırıb.
Ömər Xəyyam yaxınlarına deyirmiş ki, "Qəbirim elə yerdə olacaq ki, yaz fəslində əsən meh onu çiçəklərə qərq edəcək". Doğrudan da, belə olub. Qonşu bağın armud və qaysı ağaclarının qəbiristanlıq hasarından sallanan güllü-çiçəkli budaqları böyük mütəffəkkirin qəbrinə çətir tuturmuş.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Alim, şair, filosof, riyaziyatçı, astronom, dinsiz, əyyaş, heliosentrik nəzəriyyəsini Kopernikdən çox-çox əvvəl söyləmiş alim, ən dəqiq təqvimi hazırlayan, elmdə müstəsna xidmətləri olan ən böyük alimlərdən biri, rübaini bütün dünyada müstəsna şöhrətə çatdıran şair və s. və i.a. – bütün bu təqdimatların bir daşıyıcısı var – Ömər Xəyyam (1048-1131)
Ömər Xəyyam Səlcuq dövlətinin Xorasan vilayətinin Nişapur şəhərində anadan olmuşdur.AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədov ilk dəfə olaraq göstərmişdir ki, böyük filosof, riyaziyyatçı, rübailər ustası kimi məşhur olan Ömər Xəyyam Bəhmənyarın şagirdidir. O, ensiklopedik alim İbn Sinanın "İşarələr və qeydlər" kitabını öz müəlliminin yanında mütaliə etmişdir.
Gənc yaşlarında doğma şəhərini Nişapuru tərk etmiş və uzun sürən məşəqqətlərdən sonra Səmərqənddə qərar tutmalı olur. 1074-cü ildə İsfahana rəsədxanaya rəhbərlik etmək üçün dəvət alır. 1092-ci ildə ona hamilik edən səlcuq şahı Məlik şahın və vəziri Nizam-əl Mülkün vəfatından sonra İsfahanı tərk etməli olur.
Yenə sərgədan yaşam tərzinə məhkum olunan Xəyyam bir müddət Mərvdə Məlik şahın varislərindən birinin sarayında işləyir, amma ona çox arzuladığı yeni rəsədxana açmaq qismət olmur.
Həm Şərqdə və ələxsus Qərbdə özünün müdriklik, yumor və satira dolu, bəzən də bir qədər qaba səslənən rübailəri ilə məşhurdur. Şərqdə uzun müddət yaddaşlardan silinən Xəyyam rübailəri Avropaya Edvard Fitsjeraldın tərcümələri ilə qədəm qoyur və görünməmiş uğur əldə edir.
Ömər Xəyyam həm də bütün dövrlərin ən böyük riyaziyatçılarından biri olmuşdur. "Riyazi problermlərin nümayişinə dair" traktatı ilə riyaziyyat elminin inkişafına misilsiz töhfələr vermişdir. Bu əsərində Xəyyam üçdərəcəli tənliklərin həllini ilk dəfə həndəsi yolla – hiperbola ilə dairənin kəsişməsindən almışdır. Onun Günəş sisteminin heliosentrik nəzəriyyəsini Kopernikdən çox-çox əvvəl irəli sürməsi də bildirilir.
Xəyyam evlənməyib, qapalı həyat tərzi keçirib. Onu anlaya bilməyən, yaxud anlamaq istəməyən ruhanilərin daimi təqiblərindən həmişə qorxu içində yaşayıb. Onun ölüm tarixi təqribən 1123-cü ilə düşür. Yazılanlara görə, o, həyatının son saatlarında İbn Sinanın "Şəfa kitabı"nı diqqətlə oxuyurmuş. "Tək və cəm" bölməsinə çatanda səhifələr arasına əlfəcin qoyub və yanındakılara vəsiyyət etməkdən ötrü lazımi adamları çağırmaq tapşırığı verib. Bütün günü heç nə yeməyib, heç su da içməyib. Axşam namazını başa çatdırandan sonra səcdəyə gedərək deyib: "Ay Allah, Sən bilirsən ki, mən Səni imkanım daxilində dərk etmişəm. Məni bağışla, mənim idrakım Sənin qarşında xidmətimdir". Bununla da canını tapşırıb.
Ömər Xəyyam yaxınlarına deyirmiş ki, "Qəbirim elə yerdə olacaq ki, yaz fəslində əsən meh onu çiçəklərə qərq edəcək". Doğrudan da, belə olub. Qonşu bağın armud və qaysı ağaclarının qəbiristanlıq hasarından sallanan güllü-çiçəkli budaqları böyük mütəffəkkirin qəbrinə çətir tuturmuş.
Şərqdə uzun müddət yaddaşlardan silinən Ö.Xəyyam, 1859-cu ildə ingilis şairi Edvard Fitscerald tərəfindən tərcümə olunub “Ömər Xəyyamın rübailəri” adlı kitab buraxılandan sonra bütün Avropada, Amerikada, hətta Avstraliya və Yeni Zellandiyada da məşhurlaşdı. Sevənlərin məktublarının bəzəyi oldu Ö. Xəyyamın rübailəri. XIX əsrin sonunadək bu kitab təkcə İngiltərədə 25 dəfə böyük tirajla təkrar nəşr olundu.
Ö.Xəyyamı Şərqdə yaddan çıxaran ən başlıca səbəblərdən biri, onun Nişapurdakı qəbrinin uzun müddət din adamları tərədindən təhqir olunması oldu.
Zahid, tənə vurma bizə sən mudam,
Deyilik dünyada sənin kimi xam...
Sənin istədiyin namaz, təsbehdir
Mənim sevgilimdir canan, bir də cam.
Bir ot ki, göyərib çay qırağından,
Bitib bir dilbərin al dodağından.
Asta gəz, çəməndə hər qızıl lalə,
Çıxıb gözəllərin boz torpağından.
Yaradan dünyanı neyçün yaratdı,
Sonra dəyişməyə niyə əl atdı?
Bütün gözəlliklər məhvə nə layiq,
Çirkinsə, nə üçün qüsura batdı.
ÖMƏR XƏYYAMIN fəlsəfi əsərləri qısa və lakonikdir. (Yazılarının çoxu məhv edilmişdir.) Yaratdığı təqvim isə, Qriqori təqvimindən 7 saniyə daha dəqiqdir.
Bəşəriyyət bu təqvimdən məmmuniyyətlə istifadə edərdi, əgər o, avropalı olsaydı.
Mahir Bayram, ATİA.AZ
Tarix: 17-02-2021, 08:50 Oxunub: 588
Bölməyə aid digər xəbərlər
14-02-2021, 21:47
"EL BİLİR Kİ, SƏN MƏNİMSƏN" deyən ŞAİRİN araşdırmaçı şair- filosof Hacı Loğman Qorqudun fəlsəfi süzgəcindən keçən, hər kəsə görünməyən iç dünyası...
11-02-2021, 21:47
AŞIQ ƏLƏSGƏR OCAĞI və AZƏRBAYCAN AŞIQLAR BİRLİYİ mənə qarşı nankorluq və xəyanət etdilər... - HACI LOĞMAN QORQUD
10-02-2021, 12:57
Zakir Fərəcov da ittiham olunur... - Onunla bərabər...
30-01-2021, 17:40
"Zamanın dar süzgəcindən keçib gəldim çeşmə kimi"
29-01-2021, 21:02
AŞIQ ƏLƏSGƏR -200 İL... AŞIQ ƏLƏSGƏR NİZAMİ GƏNCƏVİDƏN SONRA DÜNYƏVİ FİLOSOF ŞAİRDİR...
1-01-2021, 08:33
İSTEDADLI ALİM, YORULMAZ TƏDQİQATÇI
22-12-2020, 13:20
Həsən Həsənov: "Tarix təcavüzkara qarşı öz hökmünü verir"
18-12-2020, 18:19
İtaliya ilə Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı MÜQAVİLƏ İMZALANDI
17-11-2020, 12:47
İlham Əliyev və Mehriban Əliyevanın Füzuli və Cəbrayıl səfəri -TAM MƏTN
18-09-2020, 16:08
Mərkəzi Bank faiz qərarını açıqladı
18-09-2020, 00:06
Mehdiyevin dövlətə qarşı dirəniş çağırışı – Sensasion məqalə
17-09-2020, 23:45
Prezidentin köməkçisi Ramiz Mehdiyevlə görüşdü - FOTOLAR
29-07-2020, 23:06
“Azercell”dən növbəti keyfiyyət göstəricisi
27-07-2020, 23:21
İlham Əliyev yeni təhsil nazirini qəbul etdi - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO
26-07-2020, 17:01
Çörəyi şərəfini satmaqla əldə edənlər
24-07-2020, 18:07
Rəna xanım Paşayevanın xatirəsinə: “Əlvida, gözəl insan”
24-07-2020, 09:42
İlham Əliyevin yanında su təsərrüfatının vəziyyətinə həsr olunmuş müşavirə keçirildi - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO
21-07-2020, 18:03
İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva Bakıda təqdimat mərasimində - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO
20-07-2020, 14:24
Qurban Qurbanov: “Rəşadın gedişi ən istəmədiyim ayrılıq idi”
19-07-2020, 18:01
İdman jurnalistikası: Keçmişi, indiki problemləri və ümidli gələcəyi