12:22 / 15-05-2024
Daha bir obyektin fəaliyyəti dayandırıldı
12:19 / 15-05-2024
Planetimizdə 22 kalibrli atışa tab gətirə bilən canlı tapıldı
12:10 / 15-05-2024
Neandertal insanın sümüklərində tapılan qədim viruslara yeni həyat veriləcək
12:01 / 15-05-2024
Kişi voleybolçulardan ibarət Azərbaycan millisinin Qızıl Avropa Liqası üçün yekun heyəti bəlli olub
11:57 / 15-05-2024
Bu incəsənət məktəbində 200 minə yaxın pul mənimsənilib
11:55 / 15-05-2024
“Microsoft”u külli miqdarda cərimə gözləyir
11:48 / 15-05-2024
Britaniyada timsahı “döyən” qadın qəhrəmanlar siyahısına daxil edildi
11:37 / 15-05-2024
Fəvvarələr meydanında davada 2 ofisiant bıçaqlandı
11:32 / 15-05-2024
İlon Mask tez yuxuya getməsinə kömək edən qeyri-adi üsul barədə danışıb
10:12 / 15-05-2024
Bakıda qadın taksi sürücüsünə 2300 manat “atdı”
09:46 / 15-05-2024
"Nədir, mən də Nazim Gədəbəyskiyəm?"
07:37 / 15-05-2024
Ev tikmək üçün rüsum və icazəyə ehtiyac yoxdur... HÜQUQLARIMIZI BİLƏK
13:16 / 14-05-2024
"ERMƏNİSTANIN MÜHARİBƏ CİNAYƏTLƏRİ" ADLI LAHİYƏNİN İCRASINA BAŞLANIB
11:10 / 14-05-2024
Rusiyada yeni qadağa: Vakansiya elanındakı bir qeyd cinayət məsuliyyətinə səbəb ola bilər
11:09 / 14-05-2024
Sabahdan MİQ-ə sənəd qəbulu başlayır
11:07 / 14-05-2024
Buddizm və süni intellekt arasında əlaqələr araşdırılacaq
11:07 / 14-05-2024
“Qalatasaray”ın böyük sərmayə qoyduğu oyunçu geri qayıdır
11:05 / 14-05-2024
Aşpazların nəzərinə - Azərbaycanda çempionat keçiriləcək
10:34 / 14-05-2024
Ölkəmizin gücünün və qüdrətinin əyani sübutu - Aynurə Abbasova
10:12 / 14-05-2024
Hər zaman yüksək səviyyədə olan münasibətlər - Polad Ağakişiyev
10:07 / 14-05-2024
Azyaşlının bütün bədəni parça-parça olub
08:39 / 14-05-2024
Bu qadın 16 il heç nə yemədiyini və içmədiyini iddia edir
08:38 / 14-05-2024
"Qızıl top" mükafatına namizədlərin adı açıqlandı
16:28 / 13-05-2024
Yüksələn xətlə və çox uğurla inkişaf edən əlaqələr - İsgəndər Qurbanov
11:37 / 13-05-2024
Klassik avtomobili elektromobilə çevirdilər
11:29 / 13-05-2024
Bakıda özünə bıçaqla xəsarət yetirən 37 yaşlı kişi ölüb
11:26 / 13-05-2024
“Sədərək”də yanğın olub
11:21 / 13-05-2024
Gürcüstanda yeni qanuna qarşı keçirilən aksiyada həbslər başlayıb
11:12 / 13-05-2024
“Sentyabrdan Qarabağ Universitetində tədris başlanır”
11:08 / 13-05-2024
Polis vətəndaşlara müraciət etdi: “Xaricdə olan cinayətkar qruplardan özünüzü qoruyun”
10:58 / 13-05-2024
“Samsung” sürücüsüz avtomobillərlə bağlı qərar verdi
Avropada “dirilib”, qayıdan dahi - OMƏR XƏYYAM
AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədov ilk dəfə olaraq göstərmişdir ki, böyük filosof, riyaziyyatçı, rübailər ustası kimi məşhur olan Ömər Xəyyam Bəhmənyarın şagirdidir. O, ensiklopedik alim İbn Sinanın "İşarələr və qeydlər" kitabını öz müəlliminin yanında mütaliə etmişdir.
Gənc yaşlarında doğma şəhərini Nişapuru tərk etmiş və uzun sürən məşəqqətlərdən sonra Səmərqənddə qərar tutmalı olur. 1074-cü ildə İsfahana rəsədxanaya rəhbərlik etmək üçün dəvət alır. 1092-ci ildə ona hamilik edən səlcuq şahı Məlik şahın və vəziri Nizam-əl Mülkün vəfatından sonra İsfahanı tərk etməli olur.
Yenə sərgədan yaşam tərzinə məhkum olunan Xəyyam bir müddət Mərvdə Məlik şahın varislərindən birinin sarayında işləyir, amma ona çox arzuladığı yeni rəsədxana açmaq qismət olmur.
Həm Şərqdə və ələxsus Qərbdə özünün müdriklik, yumor və satira dolu, bəzən də bir qədər qaba səslənən rübailəri ilə məşhurdur. Şərqdə uzun müddət yaddaşlardan silinən Xəyyam rübailəri Avropaya Edvard Fitsjeraldın tərcümələri ilə qədəm qoyur və görünməmiş uğur əldə edir.
Ömər Xəyyam həm də bütün dövrlərin ən böyük riyaziyatçılarından biri olmuşdur. "Riyazi problermlərin nümayişinə dair" traktatı ilə riyaziyyat elminin inkişafına misilsiz töhfələr vermişdir. Bu əsərində Xəyyam üçdərəcəli tənliklərin həllini ilk dəfə həndəsi yolla – hiperbola ilə dairənin kəsişməsindən almışdır. Onun Günəş sisteminin heliosentrik nəzəriyyəsini Kopernikdən çox-çox əvvəl irəli sürməsi də bildirilir.
Xəyyam evlənməyib, qapalı həyat tərzi keçirib. Onu anlaya bilməyən, yaxud anlamaq istəməyən ruhanilərin daimi təqiblərindən həmişə qorxu içində yaşayıb. Onun ölüm tarixi təqribən 1123-cü ilə düşür. Yazılanlara görə, o, həyatının son saatlarında İbn Sinanın "Şəfa kitabı"nı diqqətlə oxuyurmuş. "Tək və cəm" bölməsinə çatanda səhifələr arasına əlfəcin qoyub və yanındakılara vəsiyyət etməkdən ötrü lazımi adamları çağırmaq tapşırığı verib. Bütün günü heç nə yeməyib, heç su da içməyib. Axşam namazını başa çatdırandan sonra səcdəyə gedərək deyib: "Ay Allah, Sən bilirsən ki, mən Səni imkanım daxilində dərk etmişəm. Məni bağışla, mənim idrakım Sənin qarşında xidmətimdir". Bununla da canını tapşırıb.
Ömər Xəyyam yaxınlarına deyirmiş ki, "Qəbirim elə yerdə olacaq ki, yaz fəslində əsən meh onu çiçəklərə qərq edəcək". Doğrudan da, belə olub. Qonşu bağın armud və qaysı ağaclarının qəbiristanlıq hasarından sallanan güllü-çiçəkli budaqları böyük mütəffəkkirin qəbrinə çətir tuturmuş.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Alim, şair, filosof, riyaziyatçı, astronom, dinsiz, əyyaş, heliosentrik nəzəriyyəsini Kopernikdən çox-çox əvvəl söyləmiş alim, ən dəqiq təqvimi hazırlayan, elmdə müstəsna xidmətləri olan ən böyük alimlərdən biri, rübaini bütün dünyada müstəsna şöhrətə çatdıran şair və s. və i.a. – bütün bu təqdimatların bir daşıyıcısı var – Ömər Xəyyam (1048-1131)
Ömər Xəyyam Səlcuq dövlətinin Xorasan vilayətinin Nişapur şəhərində anadan olmuşdur.AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədov ilk dəfə olaraq göstərmişdir ki, böyük filosof, riyaziyyatçı, rübailər ustası kimi məşhur olan Ömər Xəyyam Bəhmənyarın şagirdidir. O, ensiklopedik alim İbn Sinanın "İşarələr və qeydlər" kitabını öz müəlliminin yanında mütaliə etmişdir.
Gənc yaşlarında doğma şəhərini Nişapuru tərk etmiş və uzun sürən məşəqqətlərdən sonra Səmərqənddə qərar tutmalı olur. 1074-cü ildə İsfahana rəsədxanaya rəhbərlik etmək üçün dəvət alır. 1092-ci ildə ona hamilik edən səlcuq şahı Məlik şahın və vəziri Nizam-əl Mülkün vəfatından sonra İsfahanı tərk etməli olur.
Yenə sərgədan yaşam tərzinə məhkum olunan Xəyyam bir müddət Mərvdə Məlik şahın varislərindən birinin sarayında işləyir, amma ona çox arzuladığı yeni rəsədxana açmaq qismət olmur.
Həm Şərqdə və ələxsus Qərbdə özünün müdriklik, yumor və satira dolu, bəzən də bir qədər qaba səslənən rübailəri ilə məşhurdur. Şərqdə uzun müddət yaddaşlardan silinən Xəyyam rübailəri Avropaya Edvard Fitsjeraldın tərcümələri ilə qədəm qoyur və görünməmiş uğur əldə edir.
Ömər Xəyyam həm də bütün dövrlərin ən böyük riyaziyatçılarından biri olmuşdur. "Riyazi problermlərin nümayişinə dair" traktatı ilə riyaziyyat elminin inkişafına misilsiz töhfələr vermişdir. Bu əsərində Xəyyam üçdərəcəli tənliklərin həllini ilk dəfə həndəsi yolla – hiperbola ilə dairənin kəsişməsindən almışdır. Onun Günəş sisteminin heliosentrik nəzəriyyəsini Kopernikdən çox-çox əvvəl irəli sürməsi də bildirilir.
Xəyyam evlənməyib, qapalı həyat tərzi keçirib. Onu anlaya bilməyən, yaxud anlamaq istəməyən ruhanilərin daimi təqiblərindən həmişə qorxu içində yaşayıb. Onun ölüm tarixi təqribən 1123-cü ilə düşür. Yazılanlara görə, o, həyatının son saatlarında İbn Sinanın "Şəfa kitabı"nı diqqətlə oxuyurmuş. "Tək və cəm" bölməsinə çatanda səhifələr arasına əlfəcin qoyub və yanındakılara vəsiyyət etməkdən ötrü lazımi adamları çağırmaq tapşırığı verib. Bütün günü heç nə yeməyib, heç su da içməyib. Axşam namazını başa çatdırandan sonra səcdəyə gedərək deyib: "Ay Allah, Sən bilirsən ki, mən Səni imkanım daxilində dərk etmişəm. Məni bağışla, mənim idrakım Sənin qarşında xidmətimdir". Bununla da canını tapşırıb.
Ömər Xəyyam yaxınlarına deyirmiş ki, "Qəbirim elə yerdə olacaq ki, yaz fəslində əsən meh onu çiçəklərə qərq edəcək". Doğrudan da, belə olub. Qonşu bağın armud və qaysı ağaclarının qəbiristanlıq hasarından sallanan güllü-çiçəkli budaqları böyük mütəffəkkirin qəbrinə çətir tuturmuş.
Şərqdə uzun müddət yaddaşlardan silinən Ö.Xəyyam, 1859-cu ildə ingilis şairi Edvard Fitscerald tərəfindən tərcümə olunub “Ömər Xəyyamın rübailəri” adlı kitab buraxılandan sonra bütün Avropada, Amerikada, hətta Avstraliya və Yeni Zellandiyada da məşhurlaşdı. Sevənlərin məktublarının bəzəyi oldu Ö. Xəyyamın rübailəri. XIX əsrin sonunadək bu kitab təkcə İngiltərədə 25 dəfə böyük tirajla təkrar nəşr olundu.
Ö.Xəyyamı Şərqdə yaddan çıxaran ən başlıca səbəblərdən biri, onun Nişapurdakı qəbrinin uzun müddət din adamları tərədindən təhqir olunması oldu.
Zahid, tənə vurma bizə sən mudam,
Deyilik dünyada sənin kimi xam...
Sənin istədiyin namaz, təsbehdir
Mənim sevgilimdir canan, bir də cam.
Bir ot ki, göyərib çay qırağından,
Bitib bir dilbərin al dodağından.
Asta gəz, çəməndə hər qızıl lalə,
Çıxıb gözəllərin boz torpağından.
Yaradan dünyanı neyçün yaratdı,
Sonra dəyişməyə niyə əl atdı?
Bütün gözəlliklər məhvə nə layiq,
Çirkinsə, nə üçün qüsura batdı.
ÖMƏR XƏYYAMIN fəlsəfi əsərləri qısa və lakonikdir. (Yazılarının çoxu məhv edilmişdir.) Yaratdığı təqvim isə, Qriqori təqvimindən 7 saniyə daha dəqiqdir.
Bəşəriyyət bu təqvimdən məmmuniyyətlə istifadə edərdi, əgər o, avropalı olsaydı.
Mahir Bayram, ATİA.AZ
Tarix: 17-02-2021, 08:50 Oxunub: 584
Bölməyə aid digər xəbərlər
14-02-2021, 21:47
"EL BİLİR Kİ, SƏN MƏNİMSƏN" deyən ŞAİRİN araşdırmaçı şair- filosof Hacı Loğman Qorqudun fəlsəfi süzgəcindən keçən, hər kəsə görünməyən iç dünyası...
11-02-2021, 21:47
AŞIQ ƏLƏSGƏR OCAĞI və AZƏRBAYCAN AŞIQLAR BİRLİYİ mənə qarşı nankorluq və xəyanət etdilər... - HACI LOĞMAN QORQUD
10-02-2021, 12:57
Zakir Fərəcov da ittiham olunur... - Onunla bərabər...
30-01-2021, 17:40
"Zamanın dar süzgəcindən keçib gəldim çeşmə kimi"
29-01-2021, 21:02
AŞIQ ƏLƏSGƏR -200 İL... AŞIQ ƏLƏSGƏR NİZAMİ GƏNCƏVİDƏN SONRA DÜNYƏVİ FİLOSOF ŞAİRDİR...
1-01-2021, 08:33
İSTEDADLI ALİM, YORULMAZ TƏDQİQATÇI
22-12-2020, 13:20
Həsən Həsənov: "Tarix təcavüzkara qarşı öz hökmünü verir"
18-12-2020, 18:19
İtaliya ilə Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı MÜQAVİLƏ İMZALANDI
17-11-2020, 12:47
İlham Əliyev və Mehriban Əliyevanın Füzuli və Cəbrayıl səfəri -TAM MƏTN
18-09-2020, 16:08
Mərkəzi Bank faiz qərarını açıqladı
18-09-2020, 00:06
Mehdiyevin dövlətə qarşı dirəniş çağırışı – Sensasion məqalə
17-09-2020, 23:45
Prezidentin köməkçisi Ramiz Mehdiyevlə görüşdü - FOTOLAR
29-07-2020, 23:06
“Azercell”dən növbəti keyfiyyət göstəricisi
27-07-2020, 23:21
İlham Əliyev yeni təhsil nazirini qəbul etdi - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO
26-07-2020, 17:01
Çörəyi şərəfini satmaqla əldə edənlər
24-07-2020, 18:07
Rəna xanım Paşayevanın xatirəsinə: “Əlvida, gözəl insan”
24-07-2020, 09:42
İlham Əliyevin yanında su təsərrüfatının vəziyyətinə həsr olunmuş müşavirə keçirildi - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO
21-07-2020, 18:03
İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva Bakıda təqdimat mərasimində - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO
20-07-2020, 14:24
Qurban Qurbanov: “Rəşadın gedişi ən istəmədiyim ayrılıq idi”
19-07-2020, 18:01
İdman jurnalistikası: Keçmişi, indiki problemləri və ümidli gələcəyi